Güvercin uçuverdi, kanadın açıverdi Türküsü

Columbiformes takımının Columbidae (güvercingiller) familyasını oluşturan 250 kuş türünün ortak adıdır. Familyanın Streptopelia, Zeniada gibi cinslerine giren daha küçük, ince yapılı ve pastel renkli üyeleri “kumru” olarak bilinir.

Bütün zoocoğrafya bölgelerine yayılan bu türlerin üçte ikisi Oryantal bölgede, Avustralya’da ve Büyük Okyanus’un batısındaki adalarda, öbür türlerin çoğu Etiyopyen ve Neotropikal bölgelerde yaşar. Kuşların çoğu suyu yudumlayarak içmelerine karşın Columbidae üyelerinin tümü suyu emerek içme alışkanlığındadır. Erişkinler yavrularını prolaktin hormonunun uyarısı ile kursaklarından salgılanan ve güvercin sütü denen sıvıyla besler. Yavrular gagalarını erişkinlerin yutağına sokarak kursaktan ağıza doğru gelen bu sütü alır.

ALT FAMİLYALAR

Columbidae familyası, çok sayıda alt familyaya ayrılır. Columbinae (gerçek güvercinler) 30 cins altında toplanan 175 türü içerir. Yeryüzünün hemen her yerine yayılmış bu altfamilyanın tohum ve meyveyle beslenen üyeleri çoğunlukla toplu halde yaşar. Bazıları yerde, bazıları da kısmen tümüyle ağaçlarda besin arar. Tüyleri genellikle boz, siyah ve kahverenginin tonlarındadır. Bazı türlerde yanar döner lekeler bulunur. Tahtalı evcil güvercin ve atası kaya güvercini gibi türleri içeren Columba cinsi ile üveyiği ve eski dünyanın iyi bilinen kumru türlerini içeren Streptopelia cinsi bu alt familyadandır.
Grubun öbür tanınmış türleri arasında Yeni Gine’de yaşayan tavuk iriliğindeki sülün güvercini (Otidiphaps nobilis), Yeni dünyada bulunan ‘ak kanatlı’ kumrular ve Zenaida cinsinin üyeleri, Orta ve Güney Amerika’da bulunan yer güvercinleri (Metriopelia) ile bıldırcın güvercinleri (geotrygon) ve soyu tükenmiş olan göçmen güvercin sayılabilir.
Treroninae (meyve güvercinleri) altfamilyası, Etiyopyen ve Oryantal bölgelerde, Büyük Okyanus adaları ve Avustralya’da yaşayan 10 cinsi ve 115 türü içerir. Meyveyle beslenen, yumuşak gaaglı ve kısa bacaklı olan bu kuşlar ağaçlarda dolaşır. Tüyleri genellikle yeşile çalar. Birçok türün vücudunda sarı, kızıl ya da öbür renklerde parlak lekeler vardır. İri yapılı Ducula türleri küçük ve renkli Ptilinopus türleri, ‘mavi güvercinler’ (Alectroenas) ve kızıl ayaklı ‘yeşil güvercinler’ (treron) iyi bilinen türler arasındadır.

TAÇLI GÜVERCİNLER

Gourinae (taçlı güvercinler) alt familyası tek bir cins (Goura) ve üç türden oluşur. Mavi-boz renkli olan bu türlerin yelpazeye benzeyen tepelikleri vardır. Hemen hemen hindi iriliğinde olan bu kuşlar en iri güvercinlerdir.
Didunculinae altfamilyasını oluşturan tek tür Samoa adasında yaşayan ve adını gagasının iki yanındaki çıkıntılardan alan dişli güvercindir (Didunculus strigirostri). Meyve yiyen bu tür, önceleri yerde beslenirken insanların adaya getirdiği yırtıcılardan sakınmak için ağaçlarda beslenmeye uyarlanmışlardır.

EVCİLLEŞEN İLK KUŞ

İnsanların evcilleştirdiği bilinen ilk kuş güvercindir. Palearktik bölgenin batısında yaşayan kaya güvercininden evcilleştirilen bu kuşların ortaya çıkış tarihi İ.Ö. 4 bin 500’lere kadar uzanır. İlk evcilleştirildiği dönemden günümüze kadar geçen süre içinde yüzlerce evcil güvercin soyu geliştirilmiştir. Bunlar ya görünüşlerinin güzelliği için, ya uçma ve yön bulma özellikleri için yetiştirilmişlerdir.
Özellikle uzun süre uçabilen ve salındığı yere dönme özelliğine sahip olan güvercinden çok eski tarihlerden bu yana yararlanılmıştır. Bu amaçla yetiştirilen ve ‘posta güvercini’ olarak bilinen soyun, atası ‘kaya güvercini’ne çok benzer. Ama ondan biraz daha iridir.
Türkiye’de güvercin yetiştiriciliği hemen her yerde yapılmakla birlikte özellikle Mardin,Şanlıurfa gibi Güneydoğu Anadolu bölgesi illerinde yaygındır. ‘Mardin’ denen soy uçarken ‘taklalar’ atmasıyla dikkat çeker.
‘Pelenk’, ‘Perçemli’ gibi yerel soyların yanı sıra ‘Tavus güvercini’ ve ‘Posta güvercini’ olarak tanınan soylar da Türkiye’de yetiştirilmektedir.


NERELERE YUVA YAPARLAR?

Yuva yaptıkları yerler türlere göre farklılık gösterir. Kaya kovuklarına, ağaç kovuklarına ve dallarına hatta toprağa yuva yapanlar bulunur. Yuvalarını çalı çırpı, tüyler ve kuru ot gibi maddelerden, oldukça basit ve gevşek olarak hazırlarlar. Bu yuvaya dişi kuş genelde 2 yumurta bırakır. Dişi ve erkek kuş yumurtaların üzerinde nöbetleşe yatarlar. Kuluçka süresi türlere göre 12-28 gün arasında değişir.
Yavrular çıktıklarında çıplak ve gözleri kapalıdır. İlk günlerde, ana ve babalarının kursaklarından salgılanan ve "güvercin sütü" adı verilen bir maddeyle beslenirler. 5-7 gün içerisinde gözleri açılır ve ebeveynleri tarafından yarı sindirlmis tohumlar ile beslenmeye başlarlar. Bundan sonra hızla gelişen yavrular dördüncü haftanın sonunda ana babalarını izlerler…

Mehmet Hulusi Göçer, Muzaffer Sarısözen